Filozofia na Maturze: Przegląd Wymagań CKE

Wstęp

Matura z filozofii stanowi wyjątkowe wyzwanie intelektualne, które pozwala zdającym na głębokie zrozumienie i analizę filozoficznych koncepcji oraz teorii. Ten egzamin nie tylko testuje wiedzę uczniów na temat historii filozofii i jej kluczowych myślicieli, ale również ich umiejętność logicznego myślenia, analizy argumentów oraz krytycznego oceniania różnych poglądów. Filozofia na maturze to szansa na rozwijanie umiejętności, które będą przydatne w wielu aspektach życia i dalszej edukacji.

Zrozumienie Wymagań CKE dla Matury z Filozofii

Zrozumienie wymagań Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (CKE) dla matury z filozofii jest kluczowe dla skutecznego przygotowania. CKE określa konkretne obszary tematyczne, które muszą być pokryte, w tym zagadnienia związane z etyką, logiką, metafizyką i epistemologią. Zdający powinni być przygotowani do analizowania i interpretowania tekstów filozoficznych, formułowania własnych argumentów oraz krytycznego rozważania różnych stanowisk i teorii. Egzamin wymaga nie tylko zapamiętania faktów, ale przede wszystkim umiejętności analitycznego myślenia i logicznego argumentowania na podstawie prezentowanych treści filozoficznych.

I. Pojęcie filozofii

Zdający powinien:

• Opisać genezę terminu "filozofia".
• Wymienić i omówić kluczowe dziedziny filozofii, takie jak metafizyka, epistemologia, etyka, i inne.
• Wyjaśnić kategoryzację filozofii Arystotelesa na teoretyczną, praktyczną i pojetyczną.
• Określić funkcję logiki w nauce i filozofii.
• Wskazać charakterystykę pytań filozoficznych, takich jak ogólność, racjonalność, i zorientowanie na podstawowe kwestie.

II. Pierwsze pytanie filozoficzne: Co jest arche świata?

Zdający powinien:

• Różnicować znaczenia słowa "arche".
• Łączyć imiona jońskich filozofów przyrody z ich założeniami.
• Przedstawić koncepcję czterech żywiołów.
• Zauważyć w metodach jońskich filozofów przyrody początki metody empirycznej.

III. Pierwsze spory filozoficzne

Zdający powinien:

• Analizować zagadnienie "jedna czy wiele zasad rzeczywistości?" i opisywać spór między monizmem a pluralizmem.
• Dyskutować o stałości lub zmienności rzeczywistości, prezentując argumenty za wariabilizmem i statyzmem.
• Dostrzegać w rozumowaniach eleatów podstawy dowodzenia i argumentacji.
• Wskazać wpływ filozofów starożytnych na filozofię nowożytną lub współczesną.

IV. Atomizm grecki jako paradygmat ontologii naturalistycznej

Zdający powinien:

• Formułować odpowiedź na pytanie o istnienie przedmiotów prostych.
• Podawać przykłady wyjaśnień zjawisk przyrodniczych.
• Przedstawiać historię poszukiwania najmniejszych cząstek materii.
• Rekonstruować debatę między materializmem a dualizmem.

V. Filozofia Sokratesa jako początki filozofii człowieka i etyki

Zdający powinien:

• Charakteryzować filozofię Sokratesa.
• Objaśniać ideę filozofii jako autorefleksji.
• Definiować terminy takie jak psyche, arete, daimonion.
• Dyskutować o przyczynach złego postępowania ludzi.

VI. Filozofia Platona jako paradygmat metafizyki antynaturalistycznej

Zdający powinien:

• Wyjaśniać teorię idei Platona.
• Objaśniać platońską teorię poznania.
• Krytycznie rekonstruować argument Platona na rzecz nieśmiertelności duszy.
• Porównywać platońską i biblijną koncepcję początku świata.

VII. Filozofia i kultura europejska jako „przypisy do Platona”

Zdający powinien:

• Przedstawiać i interpretować alegorie Platona.
• Wyjaśniać pojęcie miłości platonicznej.
• Objaśniać znaczenie terminu "idealizm".

VIII. Filozofia Arystotelesa jako próba pogodzenia opozycji filozoficznych

Zdający powinien:

• Objaśniać teorię możności i aktu Arystotelesa.
• Przedstawiać teorię materii i formy.
• Próbowac odpowiedzieć na pytanie "kim jest człowiek?".
• Ilustrować koncepcję cnoty.
• Omawiać inne osiągnięcia filozofii Arystotelesa.

IX. Epikureizm i stoicyzm jako paradygmaty etyki

Zdający powinien:

• Porównywać epikurejski hedonizm i stoicki perfekcjonizm.
• Rekonstruować spór o kryterium moralnej oceny czynu.
• Rozpatrywać współczesne problemy etyczne.

X. Tropy sceptyczne jako wyzwanie dla epistemologii

Zdający powinien:

• Wyjaśniać względność spostrzeżeń.
• Identyfikować problemy w uzasadnieniu.
• Analizować możliwość osiągnięcia wiedzy.

XI. Początki filozoficznej teologii

Zdający powinien:

• Przedstawiać koncepcje absolutu.
• Wyjaśniać wpływ filozofii starożytnej na chrześcijaństwo.
• Rekonstruować duchowe poszukiwania św. Augustyna.

XII. Początki estetyki

Zdający powinien:

• Objaśniać pojęcia sztuki w starożytności i porównywać je z nowożytnymi.
• Dyskutować o kryterium piękna.
• Omawiać wybrane treści Poetyki Arystotelesa.

Lektura obowiązkowa

• Platon, Obrona Sokratesa lub Kriton - w kontekście działów V-VII treści nauczania.
• Platon, fragmenty dialogów: Fedon (78 d - 80 b, 98 c - 100 b), Timajos (28 b - 30 c), Uczta (209 e - 212 c) - w kontekście działów VI i VII.
• Platon, wybrany fragment dialogów: Fedon (98 c - 100 b), Państwo (514 a - 517 a), Fajdros (246 a-b, 253 d-e), Państwo (358 e - 361 d) - w kontekście działu VII.
• Arystoteles, fragmenty pism: Etyka Nikomachejska (ks. II, 7-8, 1107 a), Poetyka (ks. IV, 1448 b - 1449 a) - w kontekście działów VI, VIII, XII.
• Fragment z pism jednego z autorów: Epikur, Epiktet, Seneka, Marek Aureliusz, św. Augustyn - w kontekście działów IX i XI.

POZIOM ROZSZERZONY - szczegółowe wymagania egzaminacyjne

I. Kultura logiczna

• Podstawowe kategorie logiczne języka: nazwy, zdania - identyfikacja, odróżnienie od kategorii gramatycznych, rozróżnianie zdań od imperatywów i interrogatywów.
• Logiczne wady wypowiedzi: sprzeczność wewnętrzna, nieostrość, wieloznaczność, chwiejność składniowa - identyfikacja, różnicowanie, tworzenie parafraz.
• Definicje jako środek uściślania myśli: typy definicji, kryteria poprawności, perswazyjność definicji - identyfikacja, tworzenie, ocena.
• Uzasadnianie bezpośrednie: spostrzeżenie, introspekcja, intuicja - odróżnianie, objaśnianie.
• Uzasadnianie pośrednie: wnioskowanie, schematy wnioskowań - identyfikacja, rozstrzyganie, stosowanie.
• Błędy w rozumowaniach: błąd materialny i formalny, błędne koło, ekwiwokacja - ocena, identyfikacja.
• Argumentacja: dyskusja vs wymiana poglądów, kryteria rzetelnej dyskusji, nieuczciwe chwyty - wyjaśnienie, stosowanie, identyfikacja.

II. Elementy historii filozofii

• Filozofia starożytna: Atomizm grecki, filozofia Platona, Arystotelesa, epikureizm i stoicyzm, sceptycyzm, teologia - opanowanie treści.
• Św. Tomasz z Akwinu: Koncepcja Boga i człowieka, „pięć dróg”, neotomizm - przedstawienie, analiza.
• Rene Descartes: Racjonalizm, sceptycyzm metodyczny, dualizm, „myślę, więc jestem” - wyjaśnianie, analiza.
• Blaise Pascal: Porządek rozumu i serca, „zakład Pascala” - objaśnianie, analiza.
• Empiryzm brytyjski: John Locke, David Hume - przedstawienie, analiza.
• Immanuel Kant: Fenomeny i rzeczy same w sobie, prawa moralne, imperatyw kategoryczny - objaśnianie, analiza.
• Georg Wilhelm Friedrich Hegel: Historiozofia, wolność, dzieje - wyjaśnianie, analiza.
• John Stuart Mill: Etyka utylitarystyczna, zasada niekrzywdzenia - przedstawienie, analiza.
• Friedrich Nietzsche: Krytyka moralności, wola mocy, nadczłowiek - przedstawienie, analiza.
• Pozytywizm: Historia myśli, August Comte - znać, przedstawiać.
• Fenomenologia: Metoda, świadomość, wartości, człowiek i sztuka - wyjaśnianie, charakteryzowanie.

Egzystencjalizm

• Ważne cechy, odmiany i przedstawiciele egzystencjalizmu: wymienianie, w tym prekursorzy.
• Główne idee humanistycznego egzystencjalizmu Jean-Paula Sartre’a: przedstawianie.
• Pojęcie sytuacji granicznych Karla Jaspersa: objaśnianie.
• Analiza fragmentów: Wprowadzenie do filozofii Karla Jaspersa, Egzystencjalizm jest humanizmem Jean-Paula Sartre’a.

Filozofia analityczna

• Główne idee wczesnej filozofii analitycznej: przedstawianie na przykładzie wybranego autora: Moore, Russell, Wittgenstein.
• Charakterystyka szkoły lwowsko-warszawskiej: na przykładzie osiągnięć wybranego przedstawiciela.
• Analiza fragmentów: wybrane teksty Russella, Moore’a, Wittgensteina, Twardowskiego, Ajdukiewicza, Kotarbińskiego, Czeżowskiego.

III. Wybrane problemy filozofii

Dyscypliny filozofii

• Dyscypliny podstawowe i szczegółowe: wymienianie i określanie przedmiotów badań.
• Dyscypliny pomocnicze: historia filozofii, logika.

Wybrane spory metafizyczne (ontologiczne)

• Różne spory: realizm vs idealizm, monizm vs pluralizm, materializm vs hylemorfizm vs spirytualizm, determinizm vs indeterminizm, nominalizm vs platonizm.

Wybrane spory epistemologiczne

• Różne spory: empiryzm vs aprioryzm, racjonalizm vs irracjonalizm, sceptycyzm vs hipotetyzm vs dogmatyzm, koncepcje prawdy: klasyczna vs nieklasyczne.

Wybrane spory antropologiczne

• Różne spory: naturalizm vs antynaturalizm, dualizm vs monizm, libertarianizm vs fatalizm vs kompatybilizm, mortalizm vs immortalizm.

Wybrane spory etyczne

• Różne spory: relatywizm vs absolutyzm, konsekwencjalizm vs deontologizm, autonomizm vs heteronomizm.

Spór o istnienie i naturę absolutu (Boga)

• Różne stanowiska: teizm, deizm, panteizm, agnostycyzm, ateizm.
• Argumenty za istnieniem Boga: ontologiczny, kosmologiczny, teleologiczny, moralny.

Wybrane spory estetyczne

• Różne spory: istota piękna, istota sztuki.

Wybrane spory z zakresu filozofii polityki

• Różne spory: natura społeczeństwa, geneza państwa, naczelne wartości życia społecznego, podstawy prawa stanowionego.

Przygotowanie do Poszczególnych Części Egzaminu

Sukces na maturze z filozofii wymaga gruntownego przygotowania do każdego segmentu egzaminu. Kurs "Filozofia z MaturaMinds" został zaprojektowany, aby w pełni przygotować uczniów do wszystkich aspektów egzaminu, zgodnie z wymaganiami CKE. Każda lekcja kursu koncentruje się na określonym temacie lub filozofie, takim jak np. "Etyka Kanta" czy "Filozofia współczesna", zapewniając solidne podstawy teoretyczne. Do każdej lekcji dołączone są praktyczne pytania, które pomagają w utrwaleniu wiedzy oraz rozwijaniu umiejętności analizy tekstu i formułowania argumentów. Dodatkowo, kurs zawiera zestawy fiszek, które są doskonałym narzędziem do szybkiego powtarzania kluczowych pojęć, myślicieli i teorii, co jest nieocenione w dniach poprzedzających egzamin.

Analiza Tekstów Filozoficznych

Kurs zawiera szereg lekcji skupiających się na analizie i interpretacji tekstów filozoficznych, co jest kluczowym elementem egzaminu maturalnego. Uczniowie uczą się, jak rozkładać tekst na części, identyfikować główne argumenty, a także jak krytycznie oceniać prezentowane tezy. Na przykład, w ramach kursu analizowane są fragmenty dzieł Platona, gdzie uczniowie ćwiczą identyfikowanie głównych motywów oraz ich związek z szerszym kontekstem filozoficznym.

Podsumowanie i Wskazówki Ostatniej Chwili

W finalnym etapie przygotowań do matury z filozofii, kurs "Filozofia z MaturaMinds" oferuje szereg podsumowań i powtórek, które są kluczowe dla utrwalenia wiedzy. W tym czasie, zdający powinni skupić się na przeglądaniu najważniejszych zagadnień i teorii, korzystając z zasobów kursu, takich jak fiszki i praktyczne pytania. To również czas, aby skoncentrować się na strategiach radzenia sobie ze stresem i budowania pewności siebie przed egzaminem. Kurs oferuje porady dotyczące technik relaksacyjnych i mentalnego przygotowania do egzaminu, tak aby zdający mogli podejść do niego w optymalnym stanie psychicznym.

Ostatnie Przygotowania

Bezpośrednio przed egzaminem zaleca się skupienie na powtórzeniu najbardziej kluczowych tematów, które były omawiane w trakcie kursu. Uczniowie mogą ponownie przejrzeć wybrane fiszki i odpowiedzi na praktyczne pytania, aby upewnić się, że opanowali najważniejsze pojęcia i argumenty. Dodatkowo, warto poświęcić czas na relaks i odpoczynek, aby podejść do egzaminu z czystym umysłem i skoncentrowaną uwagą.